In dit videofilmpje zie je:
- Een voorbeeld van hoe een kindje herstelt na het versteende gezicht van moeder.
- Een voorbeeld van hoe een vrouw herstelt na het versteende gezicht van haar partner.
Hiermee laten Sue Johnson en Edward Tronick zien dat emotionele afwezigheid van jouw belangrijkste hechtingsfiguur bedreigend is. Of je nu kind of volwassene bent, als mens ben je geprogrammeerd om in relatiebedreigende situaties verbinding te zoeken.
In het filmpje zie je de beelden van het ‘Still face experiment’. Als de moeder versteent, haalt het kindje allerlei capriolen uit om haar respons weer op te roepen. Het kindje trekt zich terug en huilt wanneer dat niet lukt.
Je ziet vervolgens dat het kindje snel herstelt als moeder het contact met emotionele responsiviteit vernieuwt. Het kraait weer van plezier.
Wat was er gebeurd als de moeder het contact niet hersteld had? Als ze gewoon was weggelopen? Het kindje gewoon had laten huilen? Of als ze boos had gezegd: ‘Nu moet je stoppen met huilen, er is niks aan de hand, stel je niet aan.’
Juist. Het plezier en herstel zouden ver te zoeken zijn geweest.
Het kindje ontwikkelt een onveilige hechtingsstijl als dit vaak gebeurt. Het vertrouwen brokkelt af door gestapelde momenten dat het kindje geen reactie krijgt op zijn/haar contactvraag.
- Moeder (of vader) wordt onberekenbaar en onvoorspelbaar in de ogen van het kindje.
- Kindje voelt zich steeds minder er toe doen.
De allereerste beroemde Ainsworth-experimenten uit 1978 naar hechting bewezen dat je aan kinderen precies kunt zien of ze al een onveilige hechtingsstijl ontwikkeld hadden.
De check is het herstelmoment
Er zullen altijd momenten zijn van een verbroken verbinding. De 1e keer dat je als kind alleen gelaten wordt is onvermijdelijk. Al is het maar omdat je even alleen in de box ligt.
Een kind zal in principe in meer of mindere mate overstuur raken van de 1e keren alleen gelaten worden. Maar… wat doet het kind als vader of moeder terugkomt?
Veilig gehechte kinderen:
- herstellen snel van verdriet
- hervinden relatief snel hun ‘zelfstandigheid’ en hun plezier
- kunnen hun aandacht weer op andere leuke dingen of onbekenden richten
Onveilig gehechte kinderen:
- blijven lang huilen
- laten zich amper troosten
- worden afwisselend vastklampend en boos
- blijven in zichzelf gekeerd
- laten niks merken en dergelijke
Samenvattend zie je in dit onveilige hechtingsgedrag de klassieke reacties in de vorm van:
- vechten
- verstijven
- vluchten
Hoe werkt dat nu bij volwassenen?
Zoals je in het filmpje kon zien werkt het tussen 2 volwassen partners precies hetzelfde. Dit is een gangbare volgorde van wat er gebeurt:
- je maakt contact
- je partner reageert niet of loopt weg
- je innerlijke paniekknop wordt ingedrukt
- je hechtingsalarm gaat af
- je gaat aandringen om alsnog contact te krijgen
- of je trekt terug om jezelf de teleurstelling te besparen
Hoe vaker je meemaakt dat jouw partner emotioneel afwezig is, hoe groter jouw paniekknop en hoe strakker afgesteld.
Hoe vaker je meemaakt dat jouw partner positief-emotioneel op jouw vraag of nood reageert, hoe kleiner en verder weg die paniekknop.
Welke belangrijke, onderling samenhangende lessen kun je hieruit leren?
Les 1. Verbondenheid is een primaire levensbehoefte
Wij mensen hebben het nodig om ons verbonden te voelen. Zonder andere mensen overleven we niet. Eenzame opsluiting is niet voor niets de zwaarste straf die er bestaat.
Onze primaire levensbehoefte kun je vertalen naar het verlangen om erbij te horen. Persoonlijk vind ik de behoefte om erbij te willen horen een heel mooie en gezonde behoefte.
Hoe partners (en hulpverleners en andere mensen om je heen…) reageren op de behoefte om erbij te willen horen zegt iets over hun hechtingsstijl. Net zoals in de Ainsworth-experimenten.
Veilig gehechte partners:
- vinden jouw behoefte aan verbondenheid en erbij willen horen oké en fijn
- erkennen de wederzijdse afhankelijkheid in liefde
- voelen zich op hun gemak bij jouw hechtingsbehoeften
- vertrouwen erop dat elke uitspraak van jou bedoeld is om persoonlijke of universele verbondenheid te bewerkstelligen
- kunnen middels positieve, emotionele communicatie responsief zijn ook al worden zij zelf geraakt of getriggerd
Onveilig gehechte partners:
- vinden dat je eerst van jezelf moet houden of voor jezelf moet zorgen en zowat altijd voor jezelf MOET opkomen of je mond MOET houden
- ontkennen de wederzijdse afhankelijkheid uit (onbewuste) angst
- voelen zich niet op hun gemak met jouw hechtingsbehoeften
- voelen zich snel aangevallen of onder druk gezet iets te ‘moeten’
- wantrouwen jouw bedoelingen
- communiceren middels vechten, verstenen of vluchten wanneer zij zich geraakt of getriggerd voelen
Les 2. Erbij willen horen is niet negatief
Deze les schrijf ik hier graag heel expliciet neer. Te vaak lees ik in allerlei blogs van ‘experts’ dat je niet in de pas moet lopen om erbij te horen:
Durf jezelf te zijn ook al jaag je daar iedereen mee weg! Als ze weggaan zijn ze jou niet waard! Durf tegen de stroom in te roeien, jij bent zelf het belangrijkste! Zorg eerst voor jezelf, dan pas kun je er voor anderen zijn.
In hun ogen houdt ‘erbij willen horen’ je tegen om eerst van jezelf te houden, eerst voor jezelf te zorgen en voor jezelf op te komen.
Het zal je wel duidelijk zijn dat ik geen voorstander ben van dit soort expliciete uitspraken, los van elke context. Ik denk dat dit soort uitspraken vooral uit de koker komt van onveilig gehechte mensen, die daarmee ook weer onveilig gehechte mensen aanspreken.
Mijn aanvulling op de 2e belangrijke les is dan ook:
Les 3. Erbij willen horen en jezelf zijn vormen 2 zijden van dezelfde munt.
Het grootste misverstand over ‘erbij willen horen’ is misschien wel dat je bij een ander denkt dat het gaat om gelijk willen krijgen of bevestiging van het ego. Alsof het ego in zijn eentje gelukkig en betekenisvol kan zijn.
Integendeel.
Je zag het ook in het filmpje bij de moeder met het bevroren gezicht en haar kindje. Als je de verbondenheid weer voelt en jij je weer bij je moeder, vader of partner voelt horen, juist dan kun je weer jezelf zijn.
Om beter onder dit soort misverstanden te kunnen kijken, kun je het vergelijken met de welbekende indeling van assertiviteit:
- Veilig gehecht = positieve emotionele communicatie = assertief = verbinding
- Angstig onveilig gehecht = heftige emotionele communicatie = agressief = vechten
- Vermijdend onveilig gehecht = zwijgende emotionele communicatie = subassertief = verstijven of vluchten
Les 4. Onveilig hechtingsgedrag is ook niet negatief
Onder een onveilige hechtingsstijl zit een hele wereld van oude en nieuwe pijnplekken en onvervulde hechtingsbehoeften.
Niet altijd makkelijk om dit te bedenken en ermee om te gaan. Maar hoe veiliger jullie je hechtingsstijl weten te ontwikkelen, hoe meer je de ander in liefde kunt zien en ontvangen.
Alleen jouw partner in liefde bezien is niet genoeg. Het openhouden van de deur en jouw partner kunnen blijven ontvangen is weer een ander verhaal…
Les 5. Het herstelmoment en dus het napraten zijn cruciaal
Hoe je het contact wederkerig herstelt na een verbreking is de volgende stap in het hechtingsproces. Ik zie vaak deze 2 uitersten:
- Je praat er niet meer over na. Na verloop van tijd ga je weer ‘normaal’ met elkaar om. Alles lijkt weer goed te gaan. Wat helaas ondergronds meestal niet zo is. Wanneer je emotioneel herstel nalaat wordt een onveilige hechtingsstijl ontwikkeld, gehandhaafd of versterkt.
- Je praat er wel over na. Je kunt de pijn van de (tijdelijke) afscheiding erkennen en reguleren. En zodra het kan in het napraatmoment kun je om de reactie vragen die je nodig had, in het vertrouwen dat die reactie nu ook komt.
Bij het napraten zie ik nog weleens de valkuil dat partners de herstelpogingen van hun partner niet (h)erkennen en deze daarom ook niet aannemen.
De relatieonderzoeker John Gottman heeft in zijn onderzoek naar gelukkige koppels gevonden dat het niet zozeer ruzies zijn die partners ongelukkig maken, maar het vermogen om herstelpogingen aan te nemen met positieve emotionele communicatie.
In het bovenstaande filmpje van Johnson en Tronick zie je dit ook duidelijk bij het volwassen koppel. Ondanks dat de vrouw overstuur was kon ze de herstelpoging van haar partner aannemen.
Kortom: het ontwikkelen en handhaven van een veilige hechtingsstijl hangt direct samen met wederzijdse positieve emotionele communicatie. Dit is niet alleen maar een kwestie van de juiste woorden en toon, maar ook een kwestie van je mindset en je programmering. Voor jong en oud.