Wat is jouw erfenis uit jouw verleden? Hoe is jouw brein door jouw opvoeding en omgeving geconditioneerd?
Ben jij je ervan bewust wanneer je in een kind- of oudermodus schiet bij je partner? En hoe dit je relatie op momenten schaadt of ongelijkwaardig maakt?
Kind- en oudermodi zijn vastomlijnde, steeds terugkerende gedragsschema’s die we vroeger in onze kindertijd hebben geleerd. De mate waarin we toen een gemis aan erkenning, liefde en veiligheid hebben ervaren bepalen de heftigheid ervan in ons heden.
In onze volwassen partnerrelatie kunnen deze schema’s ons behoorlijk in de weg zitten omdat ze tot veel onbegrip en touwtrekkerij leiden. Dus handig om er iets vanaf te weten!
Hoe herken je jouw eigen kindmodus?
In de schematheorie is sprake van 3 soorten kindmodi die ieder weer een aantal gevoelsthema’s hebben. Je herkent de kindmodus bij jezelf (of bij jouw partner) wanneer de bijbehorende gevoelens buitenproportioneel zijn.
Dat is meestal het geval wanneer je niet meer naar jezelf kunt kijken en benoemen hoe je je voelt. Je bent bij wijze van spreken de emotie zelf geworden en jij staat niet meer zelf aan het roer.
De 3 kindermodi
- De 1e modus is die van het gekwetste kind. In deze modus voel je je als een klein kind dat zorg en hulp nodig heeft. Je voelt je bijvoorbeeld in de steek gelaten, er niet bij horen, tekort schieten, ongewenst, niet de moeite waard of je voelt dat je dingen niet in je eentje durft of kunt.
- Het boze kind is de 2e modus. Ook wel het impulsieve kind. In deze modus overheersen woede, ergernis, koppigheid en soms ook verwend gedrag. In deze modus kom je terecht als je het gevoel hebt dat er onvoldoende rekening met jouw behoeften wordt gehouden. Het gaat hier om boosheid die buitenproportioneel is.
- En het gelukkige kind is de 3e modus. In deze modus voel je je tevreden, begrepen, gewaardeerd, geliefd en onbezorgd. Hier borrelt het kinderlijk enthousiasme. Je hebt plezier en het ontspant.
En wanneer reageer je vanuit jouw oudermodus?
In de oudermodus behandel je jezelf op de manier waarop je vroeger door jouw opvoeders werd behandeld. Bij veel mensen is die ouder als kritisch stemmetje in je hoofd (bijna) altijd aanwezig, bij anderen alleen in bepaalde situaties.
De 3 oudermodi
- De veeleisende ouder. Als deze modus actief is stel je overdreven hoge eisen aan jezelf en jaag jezelf op om eraan te voldoen. Als je fouten maakt of niet perfect bent, dan heb je het gevoel dat je faalt.
- De schuldinducerende ouder. In deze modus wil je altijd voldoen aan de verwachtingen van anderen. Je hebt moeite je eigen wensen en behoeften aan te geven en voelt je overdreven verantwoordelijk voor het welzijn van de ander. En als je dat niet lukt dan voel je je schuldig en mislukt.
- De straffende ouder. Zit je in deze modus dan ben je vaak kritisch en boos op jezelf. Je schaamt je voor jezelf en kunt niet geloven dat iemand je de moeite waard vindt of dat jouw behoeften ertoe doen.
Al deze modi slijten steeds dieper in als ze tijdens je leven niet ontkracht worden. Het gevolg is dat je strategieën ontwikkelt en ook nog bij je partner gebruikt om zo normaal mogelijk te kunnen leven met je onvervulde emotionele behoeften. Zo ontstaat jouw overlevingsmodus.
De 3 overlevingsmodi
Grofweg gaan mensen op 3 manieren om met onaangepaste schema’s.
1. Onderwerping of overgave. In deze overlevingsmodus neem je jouw geconditioneerde schema voor waar aan. Je verzet je niet. Je berust in het gevoel dat je minder waard bent en stemt je gedrag daar op af. Je eigen behoeften negeer je en je doet wat je partner wil.
2. Vermijding. Hiermee sluit je je eenvoudigweg af voor pijn. Je vermijdt moeilijke situaties waarin je met jouw gevoel van minderwaardigheid te maken krijgt. Bijvoorbeeld door je niet te binden, een solistisch beroep te kiezen en je sociale contacten beperkt te houden.
3. Overcompensatie. Met deze overlevingsmodus doe je het tegenovergestelde van wat je kind- of oudermodus zegt. Je schept bijvoorbeeld op over je eigen kwaliteiten, bezittingen of prestaties om je minderwaardigheidsgevoel weg te drukken. Of in plaats van je hulpeloos te voelen wil je alles overdreven in controle houden. Of je trekt alle aandacht naar je toe in plaats van je onbeduidend te voelen.
Blinde vlek in je relatie …
De meeste mensen zijn zich er niet van bewust dat ze volgens een oud geconditioneerd schema op hun partner reageren. Velen van ons proberen vanuit een onbewuste overlevingsmodus nog steeds de leegte van vroeger te vullen. Onze partnerrelatie is bij uitstek de spiegel hiervan. Juist in deze intieme relatie komen onze onderdrukte aspecten vaak weer naar boven.
Waarom is dit schadelijk voor je relatie?
Schadelijke ongelijkwaardigheid ontstaat wanneer we vanuit onze schema’s onze partner als de voed(st)er van onze eigen onvervulde behoeften in proberen te schakelen. Op een onbewust niveau zijn we er dan op gericht om alsnog die ontbrekende liefde of veiligheid te krijgen.
Voor je het weet zit je dan ineens in een soort levensspel waarin de één wil versmelten om het gevoel van isolatie op te heffen en de ander zich terugtrekt om zich nog enigszins vrij of autonoom te voelen. Dergelijke illusies van veiligheid of van vrijheid vormen allebei een defensie die de openheid in je relatie belemmeren.
Hoe kun je dit oplossen?
Maar, hoor ik je denken, er is toch ook nog zoiets als de gezonde volwassen hechtingsbehoefte waar je het in een vorig artikel over had? Hoe weet je nu wanneer je ‘mentaal gezond’ bezig bent in je relatie als je een veilige hechting wil? Kun je er iets aan doen als je in zo’n kind- of oudermodus schiet wanneer je gedrag voor zo’n 75% onbewust is? En wat kun je doen om je gezonde volwassenenmodus te stimuleren?
In het volgende artikel behandel ik dit.
Voor nu wil ik aan je vragen of je eens voor jezelf wil onderzoeken wanneer jij in een bepaalde kind- of oudermodus richting jouw partner terechtkomt. Je kunt dit doen door een gevoelige situatie of discussie van afgelopen tijd in gedachten te nemen en jezelf per modus de volgende vragen te stellen:
- Ik herken mezelf het meest in de volgende gevoelsthema’s …
- Ik voel of gedraag me zo wanneer …
- En dan heb ik de volgende gedachten en gevoelens …
- Waar ik dan eigenlijk behoefte aan heb is …
Ik ben heel benieuwd hoeveel herkenning je ziet in deze kind- en oudermodi?
Heel nuttig en goed artikel! Voorwaarde is wel dat je naar jezelf durft te kijken. Dat zal niet voor iedereen eenvoudig zijn. Je bewust worden van de dingen die je noemt in het artikel is al een hele stap.
Dag Loes,
Dank je wel en helemaal eens dat dit niet altijd eenvoudig is. Het vergt moed en ook de bewustwording dat het ook heerlijk kan zijn om uit je comfortzone te komen en nieuwe aspecten van jezelf en ook van je partner te ontdekken! Ken je dit (Engelstalige) filmpje over de comfortzone al? Zeer de moeite waard: http://www.youtube.com/watch?v=HhFxQlDPjaY
Hoi Loes,
Kort en helder uitgelegd, nuttig om met mijn partner te bespreken.
In ons geval niet direct omdat er relatieproblemen bestaan. Wel omdat ik ten gevolge van c-Ptss bezig ben mijn nieuwe zelf verder te ontwikkelen. Het kijken naar jezelf, herkennen van de schema’s, het ombuigen naar het schema’s van het gelukkige kind en het reageren als een gezonde volwassene zijn bijna dagelijkse kost voor me en brengen mij veel. Hoop dat je andere met deze aanpak op weg kan helpen naar een gelukkiger (samen) leven. Ik hoop alleen dat dit niet altijd gestoeld is op het creëren van meer succes op het werk.
Dag Peter, dank voor je reactie op het artikel. En fijn dat de teksten je helpen om e.e.a. duidelijk te maken! Veel succes gewenst! En nee, het is zeker niet primair gestoeld op succes op het werk! Gelukkig samenleven gaat over het hele leven 🙂
Monique, prachtig artikel waar ik me helemaal in herken. In mijn jeugd nogal wat ellende en verlies meegemaakt en zo te plaatsen in punt een van de kindermode, ben gekwetst en boos. na het verlies van vader op 11 jarige leeftijd geen mogelijkheid tot rouwverwerking gehad. leven ging door en ik als oudste moest een bepaalde vaderrol oppakken. Zeer jong getrouwd met iemand die altijd overkomt alsof ze in control is. hierdoor ben ik in een schuldinducerende ouder, opvallende compensatiedrang, boos als mensen hier niet aan meewerken. Daardoor in de overlevingsmodus onder punt drie beland. het gevolg is een aantal depressies in 15 jaar met in de tussenpozen ook zeer geen gelukkig leven. Altijd pessimistisch en uiteindelijk zelfs het gevoel wat doet het leven er toe. Ga nu in therapie eerst alleen en daarna met partner. Kun je me het vervolgartikel alvast opsturen.
Dag Sybrand,
Dank voor je reactie!
Dit is het artikel wat erop volgde: https://samencommuniceren.nl/deel-2-hoe-oude-pijnpunten-je-relatie-vergallen-en-5-tips/
Veel toitoi gewenst!
Mijn leven lijkt veel op dat van Sybrand,ook ik ben zo’n 10 jaar vaak depressief geweest. Bleef dan lang tv kijken,dronk een wijntje om te kunnen slapen. Mijn man heeft nooit begrepen waarom ik zelf geen hulp ging zoeken,maar ik zat opgesloten in mezelf.Toch heeft de buiten wereld hier weinig van mee gekregen. Ik werkte in de zorg,heb 2 kinderen die alle aandacht kregen,ik heb ze met veel liefde opgevoed.Na 30 jaar huwelijk zei mijn man mij op onze huwelijksdag begin van dit jaar dat hij wil scheiden. Hij heeft 3 jaar geleden een andere liefde ontmoet,waar hij welleswaar geen contact meer mee heeft.We zijn uit elkaar gegroeid zegt hij, Ik heb toen alles op alles gezet om uit het dal te komen,Hij wilde na heel lang praten en een paar sessies bij de psycholoog,wel appart,want een relatie therapie zag hij niet zitten,nog eens kijken of zijn gevoel voor mij nog terug kwam. Na een paar maanden waarin ik het gevoel had dat hij met zijn hoofd nog steeds bij die ander zat,zei hij nee ik wil er mee stoppen. Ik heb zoveel gehuild het afgelopen half jaar,en zo hard aan mezelf gewerkt, andere baan ,was vrolijk,positief,Maar het heeft niets geholpen. We hebben gepraat, ruzie gemaakt, want steeds geeft hij mij het gevoel dat alles mijn schuld is,ik had eerder moeten handelen,Ik voel mezelf langzaam weer in dat dal glijden. Waar heb ik dit aan verdiend. En het ergste is dat ik heel veel van deze man hou,en dit gewoon niet zien aan komen In juni is ook nog eens ons eerste kleinkind geboren.Ik zou gelukkig moeten zijn maar voel me een emotioneel wrak,terwijl het zo goed leek te gaan.
Dag Marie,
Wat een herkenbare, verdrietige situatie.
Een heel goed voorbeeld hoe belangrijk het is om dingen op tijd aan te gaan.
Dank je wel voor je verhaal hier, en ik wens je heel veel sterkte en wijsheid toe!
Liefde is geen relatie. Als je niet in staat bent jezelf gelukkig te maken zal een relatie dat zeker niet doen die wordt dan ongelijkwaardig.
Na 2 relaties geloof ik niet meer in die gelijkwaardigheid en de onvoorwaardelijke liefde bij 2 mensen. Dus blijf ik heerlijk alleen maak ik mezelf gelukkig en gun ik iedereen dit geluk en deze vrijheid.. helaas zijn maar weinigen in staat tot zelfreflectie, is de navelstreng nooit doorgeknipt en zet men zichzelf in de gevangenis van een persoonlijkheidsstoornis. Angst is vaak allesoverheersend en staat groei in de weg.
Voor mijzelf is een relatie illusie en dat is prima voor alle anderen wens ik geluk inzicht en vrijheid en het einde van angst
Dag H.
Helemaal eens dat het erg moeilijk is liefde zonder angst te leven, maar het is wel mogelijk… gelukkig :-)!
Hallo Monique,
Dank je wel voor dit artikel
dit is even erg nuttig voor mij om aan te pakken, In een vorige relatie mocht ik op de verjaardag van een vd kinderen van mn expartner, later op de avond “ook ” komen. niet direct want dan was de expartner en vader van de kinderen er ook . Dit was dan niet leuk, verwarrend etc etc…, dit gaf een 9zacht gezegd0 onbevredigfend gevoel wat mij enorm overviel indertijd. Toen we het erover hadden kreeg ik eigenlijk te horen dat ik mijzelf opzij hoorde te zetten want ik hoorde er toch bioj..? anders hadden we geen relatie…
Dat klonk toenderttijd erg logisch en dus zette ik mijn gevoel a d kant ….dacht ik .
Inmiddels met een nieuwe relatie kreeg ik een DEJA VU gevoel, de dochter van mijn vriendin is geslaagd en er volgt een berichtje met een plaatje ‘vanavond gebakje en borrel”.
onmiddelijk schoot ik in de houding …ohhh en ik dan …? ik zeker niet..( in mijn gedachten…) wat gelukkig later gevolgd werd door “maar dat staat er niet en is ook niet perse de waarheid, ze kan prima aangeven dat ze dit alleen met kinderen en familie wil doen’
het heeft me enige moeite gekost en t was flink vermoeiend, maar uiteindelijk besefte ik gelukkig dat dit gevoel mijn eigen verantwoordelijkheid is. niiemand die mij dit “aandoet’ . dat houdt dan ook gelijk in dat ikzelf hier een oplossing voor mag nemen.
Ipv in de bekende comfortzone te blijven steken, kan ik nu energie stoppen in hoe dit aan te pakken.
Dat kan nog wel wat meer ndoig hebben maar het besef is er.
dank je wel
Dag Henderk,
Geen dank!
Mooi hoe je het verwoord hoe je door zo’n proces gaat. Zo zie je maar hoe er tussen het ‘ik’ en ‘jij’ triggers als vliegwiel fungeren. Hier samen je aandeel in kennen en nemen kan jullie wellicht nog verder helpen.
Hier vind je daaromtrent nog wat meer tips: https://samencommuniceren.nl/moet-je-dan-zelf-veranderen/
Veel toitoi gewenst.
Hartelijke groet,
Monique Stadler