In de negatieve communicatiecirkel proberen velen van ons onze partner te manipuleren. Of wat netter gezegd: te beïnvloeden, te overtuigen of te sturen.
Meestal met het doel om onze behoefte aan waardering, contact en verbondenheid te vervullen. Controle willen hebben of willen voorkomen dat je partner boos of verdrietig wordt zijn middelen hiertoe.
Misschien niet zo gezond of effectief, maar het is feitelijk ook manipulatieve communicatie. In de betekenis van bewuste beïnvloeding en misschien nog wel vaker onbewuste beïnvloeding.
Je kunt wel denken dat je niet manipuleert, maar op een schaal van 1 tot 10 doen we dat allemaal. Niks mis mee. Maar als het in de beleving van jouw partner richting een 10 gaat, dan is het niet gek om het eens te onderzoeken.
Er zou namelijk wel eens sprake kunnen zijn van de manipulatietechniek ‘gaslighting’.
Waarschijnlijk scoren we hier ook allemaal ergens op die schaal van 1 tot 10. Kan bijna niet anders als je bedenkt hoe ‘goed’ wij mensen onze werkelijkheid aan kunnen passen aan dat we nodig (denken te) hebben.
In Nazomergasten vertelt Sietske Bergsma wat gaslighting is:
Het is een manipulatietechniek waarbij je iemands werkelijkheidsbesef aantast en vervormt, aldus Bergsma. De term komt van het toneelstuk of de film Gaslight uit 1938 resp. 1944. Hierin speelt een man zo met de perceptie van zijn vrouw dat zij letterlijk gek wordt.
Weliswaar is gaslighting geen officieel erkende term in de DSM, maar het bestaat wel degelijk. Als je erop googelt kom je de meest vreselijke verhalen in combinatie met de Narcistische Persoonlijkheidsstoornis tegen. Niet verwonderlijk want er zit een hoop frustratie bij.
Op deze website van Mens en Samenleving vind je er wat meer neutrale informatie over:
Communicatief kan er bij gaslighting sprake zijn van:
- Ontkennen dat bepaalde dingen gezegd of gedaan zijn
- Liegen of verdraaien van dingen die wel of niet gezegd of gedaan zijn
- Verzwijgen
- Projectie
- Tegenstrijdigheid in woorden en daden
Zoals gezegd kennen we hier allemaal wel wat van op een schaal van 1 tot 10. De grote vraag is dan ook:
Wanneer is gaslighting schadelijk?
Zelf zou ik daar minimaal deze 3 criteria voor aanhouden:
- Pas je gaslighting bewust toe? Weet je van jezelf dat je onwaarheden vertelt? Weet je dat je jouw partner steeds weer op het verkeerde been zet om iets voor elkaar te krijgen of om niet door de mand te vallen?
- En als je dat inderdaad weet kun je het dan open delen met je partner zodat jullie beiden een keuze hebben of en hoe het te aanvaarden en ermee om te gaan?
- Kun je jullie negatieve communicatiecirkels met veerkracht dragen zonder dat het je gezondheid of je leven negatief beïnvloedt?
Wanneer jij en je partner op alle drie de vragen ‘ja’ antwoorden dan is het misschien wel gewoon helemaal oké in jullie context.
Ongezond is het in elk geval als je deze symptomen door je relatie hebt:
- Emotionele uitputting.
- Jezelf verloren voelen, in een staat van verwarring, geen besef van wat je overkomt (inclusief evt. angst, depressie, slapeloosheid, dwanggedachten, paranoia en suïcidale gedachten).
- Minderwaardigheidsgevoelens (afbrokkelend zelfvertrouwen).
- Schuldgevoelens en de neiging om de schuldvraag steeds naar je toe te trekken.
- Op eieren lopen en confrontaties zoveel mogelijk vermijden.
- Continu gespannen hoofd en lichaam.
- Buitensporige stressreacties in ‘normale’ situaties.
- Verdriet en spontane huilbuien.
In dat geval is het wel belangrijk om te kijken of je wat van gaslighting herkent zodat je vervolgens kunt bedenken dat je niet ‘gek’ bent. En kun je conform de 2e vraag bewuste keuzes maken.
Ik wil je er graag deze reminders bij geven voor als je onderzoekt in hoeverre er bij jou of bij jouw partner sprake is van gaslighting op een schaal van 1 tot 10:
- In negatieve communicatiecirkels passen wij mensen allemaal in meer of mindere mate kenmerken van gaslighting toe. Net zoals we allemaal in meer of mindere mate narcistische trekjes hebben.
- Het is met andere woorden gradueel te benaderen en niet in de dichotomie ja/nee, wel/niet of altijd/nooit. Waar zelfverklaarde sensitieve narcist Martin Apello het (in het kader van narcisme weliswaar) overigens niet mee eens is. Zie: Een spiegel voor narcisten.
- Als je ervoor open staat, kun je er wat van leren en kun je er iets mee doen.
- Gaslighting en narcisme zijn zeer moeilijk te herkennen voor buitenstaanders. Bij bepaalde symptomen kun je het hooguit zelf onderzoeken en beoordelen, opdat je het al dan niet kan uitsluiten.
- Ze (…) zeggen dat mensen die aan gaslighting doen (richting de 10) het gewoonlijk zullen ontkennen en zich zelfs aangevallen of beledigd voelen. Ik weet niet of je dat als een bewuste keuze of een sterk onbewust zelfbeschermingsmechanisme moet percipiëren… Ik weet wel dat twijfel toelaten en zelfreflectie een krachtige impuls voor verbetering zijn.
Dat laatste punt ‘ontkennen’ illustreert de journalist Ariel Leve heel duidelijk in deze TED Talk “How to deal with gaslighting” over haar moeder:
Leve geeft deze 4 strategieën om ermee om te gaan:
- Strategie 1: Blijf uitdagend en houd vast aan je eigen werkelijkheid.
- Strategie 2: Herken dat er geen sprake zal zijn van verantwoordelijkheid nemen.
- Strategie 3: Laat de wens los dat het anders kan zijn.
- Strategie 4: Ontwikkel een gezonde hechtingsstijl.
Kortom: er kan gradueel sprake zijn van gaslighting als je bovengenoemde symptomen in reactie op je partner herkent. Daarna is het zaak om steeds weer te kiezen hoe je ermee omgaat zonder jezelf te verliezen door ‘het’ niet meer persoonlijk op te vatten (zou ik zeggen).
Mocht je de voorkeur geven aan de term narcisme boven gaslighting, dan kun je hier verder lezen over hooggevoeligheid en narcisme. Het ontbreken van schuldgevoelens is hier het signaal om op onderzoek uit te gaan.