Eén van de grootste klachten die koppels in de negatieve communicatiecirkel uiten is:
Niet echt naar elkaar luisteren en je dus niet gehoord voelen.
Met als gevolg dat je dit elkaar gaat verwijten, of het als een verwijt oppakt.
Durf je het eindelijk om een vervelend onderwerp aan te snijden, reageert je partner amper. Of heel instrumenteel.
Je partner hoort je misschien wel. Wat bijvoorbeeld blijkt uit een kort “hm”, “hmhm” of “jaja”. Echter gevolgd door een groot zwijgen…
Doe je nog een poging om echt te praten? Het zou zo balen zijn als er ruzie komt. Of als je je nog rotter gaat voelen, omdat het weer niet lukt om echt contact te krijgen.
Voor je het weet ga je allebei steeds meer zwijgen om die verwijtende cirkels te voorkomen.
Of ben je al een communicatiefase verder?
Heeft jouw partner inmiddels geleerd welke woorden te gebruiken om jou het idee te geven dat hij of zij luistert? En ondertussen dat vervelende gesprek zo snel mogelijk in de kiem smoort?
Met instrumentele zinnen zoals:
- O, ik zal er voortaan rekening mee houden. Stilte. Klaar. Opgelost.
- Sorry, dat was niet mijn bedoeling. Stilte. Klaar. Opgelost.
- Ja, je hebt gelijk. Stilte. Klaar. Opgelost.
- Oké, ik zal het (niet meer) doen. Stilte. Klaar. Opgelost.
- Ja heel vervelend. Echt niet fijn, rot voor je hoor. Stilte. Klaar. Opgelost.
Met deze zinnen lijkt je partner te luisteren. Maar is dat ook echt zo? Of is het een aangeleerde luistertrucje? Een slimme manier om vervelende, kritische gesprekken uit de weg te gaan?
Er is nog een communicatiefase voor gevorderden.
Dat is de fase waarin slimmeriken gespreksvaardigheden hebben geleerd. Zo kunnen ze nog beter doen alsof ze naar hun partner luisteren. Alsof ze heel verstandig met kritiek kunnen omgaan.
Deze slimme partners herken je als ze jou na één ‘kritische’ zin (of twee) al onderbreken om:
- je te adviseren hoe je er beter mee kunt omgaan.
- jou de handleiding voor de omgang met hen zelf te geven.
- je de oplossing kant en klaar in je schoot te werpen.
- allerlei afleidende of confronterende vragen op jou af te vuren.
- hun eigen verhaal als helpend voorbeeld te vertellen.
- jou haarfijn te vertellen dat je het zelf toch ook zo doet.
- situaties te vertellen waarin het allemaal nog veel erger is.
‘Gespreksvaardige’ reacties waardoor je je alleen maar meer in de kou voelt staan. Omdat ze diepgang, kwetsbaarheid en werkelijk contact tegenhouden.
Reacties waarmee jouw partner zich in de zogeheten bovenpositie zet. En die jou het idee geven dat je dom bent, niet zo moeilijk moet doen, en vooral dat er geen ruimte mag zijn voor jou.
Het is logisch dat je je niet gehoord voelt als je het idee hebt dat er geen ruimte is voor jouw mening, jouw emoties of jouw behoeftes.
Of zit je al in de communicatiefase voor supergevorderden?
Wanneer alles hiervoor kinderspel is voor je, heb je misschien al heel goed door hoe je over je onderliggende gevoelens moet praten. En hoe je keurig in ik-behoeftetaal communiceert.
Werkt dat? Ervaren jullie geen verwijten of afstand meer? Kun je nu wel echt naar elkaar luisteren, elkaar horen en elkaar vinden?
Fijn als dat zo is. Minder fijn als het dan weer goed gaat en dan weer slecht. Of heel slecht. Onvoorspelbaarheid is voor veel mensen heel onveilig. Dat noemen zij vaak onbetrouwbaar en maakt dat ze op hun tenen gaan lopen. Of zich zelfs terugtrekken uit het contact.
Communicatiemanco
Het communicatiemanco wat in al deze fases meestal speelt is dat je het:
- te eenzijdig instrumenteel aanpakt
- volgens 1 vaste formule die liefst altijd moet werken
Maar je kunt uiteindelijk nog zo goed leren communicatief te luisteren, als je houding niet meedoet heb je er niet zoveel aan.
Hoe je instrumenteel goed kunt luisteren
Het kan natuurlijk niet anders dan dat je goed luisteren in je gedrag laat zien. Je communicatieve gedrag is zichtbaar voor je partner. Daarmee creëer je verbinding.
LSD
In basiscommunicatietrainingen is de LSD-methode een heel bekende. LSD staat voor:
- Luisteren
- Samenvatten
- Doorvragen
De moderne variant voegt daar nog een I aan toe: LSDI. Dat staat voor:
- Luisteren
- Samenvatten
- Doorvragen
- Inleven
Met deze toevoeging komen we al wat meer uit bij emotiegerichte, verbindende communicatie. Inleven is een belangrijk bruggetje, maar echt niet doorslaggevend.
Valkuil hier is namelijk dat je jullie fijne verbinding ervan afhankelijk maakt van hoe goed je LSD(I) toepast. Het wordt zo een instrumentele prestatie waarop je je afgerekend kunt voelen.
Reactief versus proactief
Een andere methode maakt onderscheid tussen:
- Reactief luisteren of handelen
- Proactief luisteren of handelen
De overleden auteur Stephen Covey noemt een proactieve houding de eerst vereiste eigenschap om leiding aan jezelf (en anderen) te kunnen geven. Om succesvol te kunnen zijn.
Bij reactief luisteren laat je ‘alles’ over je heen komen, bij proactief luisteren kies je voor regie en bepaal je zelf wat jou overkomt. Of hoe je erop reageert.
Zonder meer nuttig en helpend. Maar niet in een verstoorde volwassen hechtingsrelatie. De valkuil is hier dat je de wederkerige invloed op elkaar en allerlei verborgen triggers of afweermechanismen onderschat.
4 soorten luisteren
Dan vond ik deze indeling van 4 soorten luisteren van Bontenbal handig:
- Actief luisteren (geconcentreerd, geïnteresseerd en gecontroleerd luisteren)
- Gericht luisteren (sturend, specifiek en scherp luisteren)
- Sensitief luisteren (aanvoelend, aankijkend en aandachtig luisteren)
- Proactief luisteren (realiserend, respecterend en resultaatgericht luisteren)
Als je op de link klikt vind je een test met 24 stellingen zodat je met je partner kunt onderzoeken waar je ieder vaak op uitkomt.
Alle soorten luisteren kunnen afhankelijk van de situatie helpend zijn. Lastig is als je met je partner op een verschillende golflengte zit in een bepaalde situatie.
Een valkuil is dan dat je niet van elkaar weet waar de behoefte ligt. Het loopt scheef als je in de lijn van Covey heel proactief gaat luisteren (oplossingsgericht) terwijl je partner behoefte heeft aan een sensitief luisterend oor.
Een praktische tip is om het onderscheid tussen deze 4 soorten luisteren even vooraf met elkaar af te stemmen en te bepalen aan welke soort je behoefte hebt.
Is ‘horen’ hetzelfde als bevestigen?
Een grote valkuil voor veel partners is dat zij het moeilijk vinden om je te ‘horen’, omdat zij menen hiermee iets te bevestigen.
En deze vermeende bevestiging zou dan deze vermeende vervelende gevolgen hebben:
- Dat jij denkt dat je partner het met je eens is en navenant moet handelen. De verborgen triggergedachte kan zijn: jij gaat het verkeerde doen en ik moet meedoen, jij bepaalt alles en dat laat ik niet gebeuren…
- Dat je partner denkt dat de bevestiging de emotie en ellende alleen maar zwaarder maakt voor jou. De verborgen triggergedachte kan zijn: jij mag geen pijn hebben want dat kun jij niet dragen… en ik ook niet…
Maar misschien denk jij dat je partner moeilijk doet, en gewoon niet echt wil luisteren. Terwijl er iets heel anders speelt… Dus jouw partner voelt zich waarschijnlijk net zo min gehoord als jij…
Emotiegericht luisteren is vooral bereid zijn
De oplossing om wel tot elkaar te komen zit ‘m in 1e instantie in de bereidheid om echt te luisteren.
De (geplande) bereidheid is belangrijker dan het goed luisteren op zich. Want miscommunicaties en emotionele afwezigheid zijn niet 24/7 te voorkomen.
3 kenmerken
Echt luisteren is daarmee niet alleen een techniek, maar ook een houding. Een houding van emotionele aanwezigheid met deze 3 T.O.B.-kenmerken:
- Bereid om toegankelijk te zijn
- Bereid om ontvankelijk te zijn
- Bereid om betrokken responsief te zijn
Niet alleen tegenover je partner, maar ook tegenover jezelf.
Echt luisteren in de T.O.B.-stand is de primaire basis voor echt contact.
Blokkades
Als de bereidheid om T.O.B. te zijn ontbreekt, dan is echt luisteren niet echt mogelijk. In mijn praktijk blijkt dit meestal geen onwil te zijn, maar onvermogen.
Er spelen dan allerlei patronen, triggers en zelfbeschermingsblokkades die dit onvermogen voeden. Het leren van luistervaardigheden en elkaar vertellen hoe te luisteren gaan dan niet werken.
Je zult dan toch eerst samen moeten onderzoeken wat die bereidheid blokkeert. En hoe je die blokkades samen ongewild en onbewust in stand houdt.
Hier kun je verder lezen hoe dit (niet) samenhangt met emotionele verwijdering.