Heb je wel eens het idee dat jouw partner zielig of juist boos doet om jou te bewerken? Of jou heel strategisch een schuldgevoel bezorgt om:
- jou aan zich te verplichten?
- jou een lesje te leren?
- jou iets tegen je zin in te laten doen?
Veel mensen ervaren dit als manipulatie: als een spelletje dat je speelt uit eigenbelang. Dit soort gedachten kun je dan hebben:
- Jij wil altijd alles bepalen
- Het moet altijd op jouw manier
- Zodra jou iets niet bevalt is de wereld te klein
Waarschijnlijk gaat het helemaal mis als je dit hardop tegen je partner zegt. Je partner voelt zich van manipulatie beticht, onrechtvaardig behandeld en tekort gedaan.
En dat begrijp ik heel goed.
Want wat er aan de buitenkant als bewuste manipulatie uitziet, is het van de binnenkant niet. Tenzij je een psychopaat bent, waar ik uiteraard niet van uit ga :-).
Met manipuleren bedoel ik hier: het bewust, expres sturen van de ander in je eigen voordeel.
Als je het woord ‘manipuleren’ al wil gebruiken, dan moet je bedenken dat manipulator en slachtoffer de negatieve cirkel samen in stand houden. En dat ook het slachtoffer de manipulator kan zijn…
De dramadriehoek
Voel jij je vaak het slachtoffer van jouw partners manipulaties? En levert het negatieve communicatiecirkels op als jij je actief of passief verzet?
Binnen het cirkelpatroon van trekken-trekken of trekken-terugtrekken biedt de Dramadriehoek een model om er meer grip op te krijgen. Stephen Karpman ontwikkelde de Dramadriehoek met op de punten deze 3 rollen die je in kunt nemen:
1. Slachtoffer
In de rol van slachtoffer voel jij je degene die iets aangedaan wordt. Jij bent de zondebok, jij kunt er niks aan doen. Het is de schuld van jouw partner of van iets anders buiten jou als het allemaal niet gaat zoals jij wilt.
Je kunt op 2 manieren het slachtoffer ‘spelen’.
De 1e manier: je gedraagt je zielig, hulpeloos of passief zodat je de redder in jouw partner aanspreekt. Jouw partner gaat vervolgens redden door jou bijvoorbeeld:
- gevraagd en ongevraagd van zorg te voorzien
- gevraagd en ongevraagd van oplossingen te voorzien
- gevraagd en ongevraagd van advies te voorzien
Hier zie je precies hoe bijvoorbeeld het actief-passief-patroon ontstaat: hoe meer de ene partner alles in huis verzorgt, hoe meer de andere partner het zich laat aanleunen, hoe meer de ene partner zich weer verplicht voelt om voor alles te zorgen.
De 2e manier: je gedraagt je boos en geïrriteerd waarmee je in de aanklagersrol komt. Je spreekt de dader in je partner aan. Door blaam en schuld klaag je je partner aan om zo alsnog gered te worden.
Het uitgangspunt bij de dramadriehoek is dat slachtoffers anderen manipuleren om in hun eigen behoeften te voorzien.
2. Redder
De redder is de rol waarin je gevraagd of ongevraagd jouw partner gaat helpen. Het idee is hier dat het je doel is om jouw partner afhankelijk van jou te maken zodat jij jezelf nodig en onmisbaar voelt.
Je denkt, voelt en handelt zonder overleg en bevordert zo ongemerkt de passiviteit bij jouw partner. Je ontneemt jouw partner zijn/haar eigen verantwoordelijkheid.
Redders gaan liever helpen of oplossen dan het conflict aan te gaan of de ander op zijn/haar eigen verantwoordelijkheid te wijzen.
Gaat jouw partner jou hierop ‘aanklagen’, dan kun je zomaar doorschieten naar de slachtoffer- of aanklagersrol met uitspraken als:
- Ik bedoelde het toch goed (aanklager)
- Je ziet en waardeert niet wat ik allemaal doen (aanklager)
- Ik voel me nu zo gekwetst (slachtoffer)
- Ik voel me nu zo niet gezien en alleen (slachtoffer)
3. Aanklager
Hier is de cirkel weer rond, want als slachtoffer gebruik je de aanklagersrol (met boosheid en schuld) om je partner ertoe te bewegen jou te redden.
Je zit in de aanklagersrol zodra je jouw partner met kritiek of een oordeel benadert. Als aanklager leg je de schuld buiten jezelf neer. Dat is een kenmerk van alle drie de rollen: je neemt geen verantwoordelijkheid.
Het probleem van codependentie
In de dramadriehoek kun je codependentie ontwikkelen. Je ziet dat met name als een partner (ernstig) ziek is of probleemgedrag vertoont. Deze partner is slachtoffer en als redder kom je dan in de rol van codependent:
- Je stemt jouw gedachten, gevoelens en gedrag voortdurend op jouw partner af
- Je denkt dat je jouw partner daarmee helpt
- Maar feitelijk ontneem je hiermee jouw partner zijn/haar eigen verantwoordelijkheden
- Waardoor je jouw partner afhankelijk van jou maakt en jouw partner kan ‘beheersen’
- Het geeft jou een gevoel van controle waarmee je onzekerheid en onvoorspelbaarheid reduceert
- Je ontleent waardering en een positief zelfbeeld aan jouw helpende gedrag
- Het vormt een deel van jouw identiteit zodat je als het ware verslaafd raakt aan het probleemgedrag van je partner en het zelfs in stand kan houden
- Je past je dus steeds aan de wensen en verwachtingen van je partner aan. Je verdwijnt als het ware in je partner om hem/haar alle ruimte te geven.
- Dat gaat vaak zo snel dat je het niet (meer) door hebt. Achteraf kun je je er rot, boos of leeg door voelen. En als een snelkookpan ineens ‘overkoken’.
Is het ongezond om te redden?
Nee, zo absoluut is het niet. Voor elkaar zorgen is ook een heel mooie pijler van de liefde. Als je je allebei structureel goed en gezond voelt is er weinig aan de hand.
Het punt is dat het op de langere termijn meestal niet goed gaat. Iets wat je meestal niet door hebt totdat het te laat is. Dan ga je er schade van ondervinden. Bijvoorbeeld in steeds meer escalerende conflictcirkels of depressieve gevoelens.
Als codependent verlies je uiteindelijk jezelf. Je bent ineffectief afhankelijk in plaats van effectief afhankelijk. Je weet niet meer goed wie je zelf bent. Wat je zelf denkt, vindt, voelt en wat je zelf nodig hebt.
Het maffe van codependentie is dat jij je zo laat beïnvloeden door het probleemgedrag van je partner dat je beheerst wordt door het verlangen om dat (probleem)gedrag in de hand te houden.
Het voelt heerlijk als je partner alleen maar op jou leunt en jou nodig heeft, nietwaar? Door jezelf echter vergaand weg te cijferen bewijs je jullie relatie uiteindelijk geen dienst.
Hoe je eruit komt
Allereerst wil ik je vertellen dat ik een hekel heb aan de negatief getinte woorden die velen bij de dramadriehoek gebruiken. Woorden als: manipulatie, op eigen voordeel uit zijn, de schuld buiten jezelf neerleggen, een slachtoffer spelen, enzovoorts enzovoorts.
Dit is namelijk buitenkant. Eronder zitten namelijk de zachte bedoelingen rondom waardering, acceptatie, aandacht en liefde verborgen. Daar zouden we veel beter naar op zoek kunnen gaan om eruit te breken.
Helaas richten veel trainingbureaus zich met de dramadriehoek op bewustwording en het leren van vaardigheden als:
- Je verantwoordelijkheid nemen
- Op een volwassen manier om hulp vragen
- Feedback geven en ontvangen
- Reële doelen stellen en zelf in actie komen
- Constructief meedenken en bouwen
Waar zij compleet aan voorbij gaan, is de herkadering van al het ‘drama’-gedrag naar de diepere emotionele drijfveren. Wanneer je als koppel in de dramadriehoek gevangen zit, zul je na de (h)erkenning eerst de onderliggende pijn aan moeten kijken…
Want dan zou wel eens kunnen blijken dat je heel andere doelen hebt… en dus heel andere vaardigheden nodig hebt.
En nee, dat is niet leuk. Om je pijn te voelen. Ik kan me voorstellen dat je liever praktische communicatievaardigheden leert. Maar… bedenk dan dat een slak op de goede weg het wint van de haas op de verkeerde weg.