De aanval is de beste verdediging…
Dit spreekwoord zegt het al: een verdedigende reactie is net zo goed een aanvallende reactie. Ze zijn moeilijk uit elkaar te houden. Wanneer je jezelf verdedigt zeg je namelijk indirect dat jij er niets aan kan doen.
Je partner zal jouw verdediging al gauw als een aanval opvatten. Want als jij er niets aan kunt doen, dan kan je bijna niet anders bedoelen dan dat jouw partner er wel wat aan kan doen.
In de conflictcirkel activeer je dus zowel elkaars verdedigende als aanvallende communicatie. Escaleren doe je daarom samen. Er zijn wat heel menselijke punten die het extra moeilijk maken om de escalatie te stoppen:
- Partners hebben van zichzelf vaak niet door dat ze aanvallend communiceren. Zij interpreteren het als verdediging tegen de ‘aanval’ van de ander…
- Partners denken dat ze niet aanvallend/verdedigend reageren, maar taalkundig blijkt dit wel zo te zijn…
- Wanneer je boos of verontwaardigd bent kun je je voor even wel beheersen, maar dat lukt de meesten alleen maar voor korte tijd. Op een later moment komt het er toch uit.
- Defensieve reacties zijn moeilijk te verdragen van juist degene waarvan het heel belangrijk is dat die begrijpt waar het jou om te doen is.
Kijk maar hoe het werkt in het voorbeeld van Sanne en Hans. Als Sanne eruit floept dat hij nooit meer echt praat met haar, wordt Hans defensief. Dat geeft Sanne het idee dat zij er niet in is geslaagd haar punt duidelijk te maken, namelijk dat ze behoefte heeft aan contact.
Ze intensiveert haar aanval. Hans wordt daardoor nog meer defensief en is daardoor nog minder in staat om naar Sanne te luisteren. Sanne heeft nu nog meer het gevoel dat ze haar punt niet duidelijk heeft kunnen maken, dat Hans het niet begrijpt. En zo gaat het door.
In de conflictcirkel zorgt iedere stap er voor dat je jouw partner automatisch en onbedoeld voor de volgende stap uitnodigt. Je ziet dan deze 5 oplopende aanvalsniveaus die voor escalatie zorgen:
- Een niveau 1 aanval: gedrag bekritiseren
- Een niveau 2 aanval: gevoelens bekritiseren
- Een niveau 3 aanval: karakter bekritiseren
- Een niveau 4 aanval: beschuldigende interpretaties doen
- Een niveau 5 aanval: intenties bekritiseren
Laten we eerst naar het 1e aanvalsniveau kijken.
Die van het gedrag.
In alle communicatietrainingen waarin de feedbackregels worden behandeld leer je dat je gedrag en persoon (karakter) moet onderscheiden. Feedback hoor je op het gedrag te geven en niet op het karakter van de persoon. Met feedback op gedrag kan iemand er iets mee, niet met feedback op onveranderlijke zaken bij jou als persoon.
Hier zie je precies waarom deze communicatieregel niet werkt, en al helemaal niet in onze meest intieme relatie. Ook feedback op gedrag valt onder de zelfverdedigingsmechanismen die op hun beurt een nieuwe zelfverdediging of aanval oproepen.
Jij praat ook nooit meer met me is feedback op het gedrag van je partner. Als je jezelf vervolgens verdedigt door naar ander gedrag van jezelf of je partner te verwijzen, dan is de vervolgstap gezet in de conflictcirkel.
Als je nu commentaar hebt op het gevoel van je partner, bijvoorbeeld dat hij of zij zich te druk maakt, te emotioneel is, te gevoelig is en degelijke, dan zit je op het 2e aanvalsniveau van het gevoel.
Dat gebeurt als alle pogingen om tot elkaar te komen mislukken op het 1e aanvalsniveau. De frustratie en onmacht zorgen ervoor dat je doorschiet naar het 2e niveau.
Mensen vinden kritiek op hun gedrag al moeilijk, maar helemaal op hun gevoel. Je eigen gevoel is op ieder moment namelijk altijd de waarheid voor jezelf. Je kunt je gevoel niet echt beheersen, terwijl dat met gedrag tot op zekere hoogte wel kan. Je kunt jezelf wel afleiden of aan positieve zelfspraak doen, maar dit lukt vrijwel altijd maar even. Uiteindelijk komt het er toch wel uit.
En lukt het weer niet om ieder je punt te maken en begripvol contact te krijgen op dit 2e niveau, dan zorgen frustratie en onmacht ervoor dat je elkaars karakter bekritiseert op het 3e aanvalsniveau.
Bijvoorbeeld door te zeggen: je bent onverantwoordelijk, je bent een slecht voorbeeld, je bent een zeurkous, je lijkt je moeder of vader wel etc.
De officiële feedbackregels zeggen dus: je moet feedback geven op gedrag en niet op de persoon. Eigenlijk zeggen ze dan: doe liever niveau-1-aanvallen dan niveau-3-aanvallen.
Je zou bijvoorbeeld eerder moeten zeggen: ik vind het niet fijn dat je mij bekritiseert dan wat ben je toch een zeurpiet. Of ik vind het niet fijn als je de afspraak niet nakomt i.p.v. je bent onverantwoordelijk.
Nu zie je dus nog een keer dat deze feedbackregel niet werkt. Ten eerste omdat de ene stap op de andere volgt door frustratie en onmacht. En ten 2e omdat je op zo’n moment in de gemoedstoestand van ik-haat-jou kunt verkeren.
Het is dan niet mogelijk om daarbuiten te denken, voelen en praten. In die gemoedstoestand is het de waarheid dat je jouw partner bijvoorbeeld een zeurpiet of onverantwoordelijk vindt, en die waarheid komt er uit als een niveau-3-aanval.
Op het volgende 4e aanvalsniveau kom je, als je nu gaat uitleggen waarom je partner onverantwoordelijk is. Of waarom je vindt dat jouw partner een zeurkous is. Dan geef je ogenschijnlijk heel redelijk pratend nog meer beschuldigende argumenten waarom het toch echt zo is.
Het is als het ware het mes in het hart nog een paar keer ronddraaien. Dergelijke interpretaties en psychologische analyses geven je al gauw het gevoel dat je gemanipuleerd wordt. Tegelijk voeden ze de twijfel dat het misschien nog wel eens waar zou kunnen zijn ook.
Het zelfverwijt steekt zijn kop op, dat onmiddellijk via zelfrechtvaardiging in tegenaanvallen vertaald wordt.
En voor je het weet zit je op het 5e aanvalsniveau waarin je de intenties van je partner betwijfelt en bekritiseert. Dat gaat bijvoorbeeld met dit soort uitspraken:
- Ik geloof er niks van wat je zegt, je zegt dat alleen maar om mij voor je karretje te spannen, om mij te manipuleren.
- Je probeert mij te straffen
- Je wil de baas spelen
- Je wil jouw zin doordrijven
- Je wil gewoon niet dat de dingen goed gaan tussen ons
- Je zwelgt in zelfmedelijden, je zoekt dat gewoon op, om lekker zielig te zijn.
- Jij zoekt gewoon ruzie, je geniet daarvan.
En helemaal erg wordt het als de ander totaal ontredderd reageert omdat dit de intentie helemaal niet is en teruggeeft met: Dit is echt niet normaal hoe je denkt, je bent zo paranoia, zo achterdochtig. En de ander weer teruggeeft: Ik zeg niet dat je het expres doet maar je doet het onbewust, je hebt het gewoon niet door.
Op dit aanvalsniveau is de machteloosheid zo groot dat je de ander als heel machtig beschouwt, die lijkt tenslotte de macht te hebben om jou je zo te laten voelen.
Waaruit volgt dat de ander al die dingen bijna wel expres moet doen. Daar moet wel een reden voor zijn, omdat het anders niet logisch is.
Dit 5e aanvalsniveau is meer provocatief dan de 1e vier. Het gaat verder dan kritiek op gedrag, gevoel, karakter en psychologische interpretaties. Je bent je partners werkelijkheidsgevoel op z’n kop aan het zetten.
Je bent niet meer aan het vertellen wat je zelf wilt of vindt, maar je bent jouw partner aan het vertellen wat hij of zij wilt of vindt, en dat daar iets heel erg mis mee is…
Zie je hoe je in dit soort gedachtenpatronen verstrikt kunt raken op het 5e aanvalsniveau? En dat ze door de escalatie in de conflictcirkel ontstaan? Bijna als onvermijdelijk?
Als je eenmaal in de gemoedstoestand zit van ik-haat-jou en jij-doet-dit-met-opzet dan is dat de enige waarheid die er op dat moment voor je bestaat.
Kortom: iedere mislukte poging om je punt, je werkelijke boodschap, naar voren te brengen zorgt door de frustratie en onmacht ervoor dat je op een volgend niveau komt. Dit blijft doorgaan tot op het 5e aanvalsniveau tenzij een van jullie twee al afgehaakt is en zich zwijgend terug getrokken heeft.
Je werkelijke boodschap (gevoel of behoefte) niet kunnen brengen zorgt ervoor dat je een vijftal mogelijke symptomen krijgt:
- Vervangende pogingen
- Negatieve gevoelens
- Pogingen om met deze negatieve gevoelens om te gaan
- Zelfverwijt bij de voorgaande 3 symptomen
- Pogingen om je zelfverwijt te verlichten
Je werkelijke boodschap kunnen vertellen zorgt ervoor dat je deze symptomen voorkomt.
Bijvoorbeeld als Hans achteraf tegen Sanne zou zeggen:
Ik ging naar de huiskamer om uit te rusten van de drukke dag, maar in plaats daarvan voelde ik me slecht over wat er tussen ons gebeurde toen ik thuis kwam. Jouw uitroep was de druppel. Ik vond het verschrikkelijk en ik voelde me er slecht over dat ik het verschrikkelijk vond en dat ik niet op je reageerde. Ik had het idee dat ik naar je toe moest gaan in de keuken om je te helpen. Maar ik bleef hier maar zitten en mezelf afleiden van al deze rotgevoelens door maar naar het nieuws te blijven kijken.
Om dit te kunnen moet je dus herkennen wat er met jou en je partner gebeurt in de conflictcirkel. Je moet weet hebben van je zelfverdedigingsmechanismen en de 5 symptomen die ieder mens genereert als je jouw werkelijke punt niet naar boven krijgt of niet vertelt.
Lees hier verder als je meer soorten zelfverdedigingsreacties wilt checken.