Waarom is het toch zo moeilijk om negatieve communicatiecirkels met je partner te doorbreken?- Hoe kan het dat bepaalde negatieve patronen zo hardnekkig je relatie insluipen, terwijl ze er in het begin niet of nauwelijks waren?
- En hoe kan het dat je door de cognitieve uitleg en inzichten weet (of denkt te weten…) hoe het zit, en toch steeds weer in de vechtende discussiemodus of de afstandelijke zwijgmodus vervalt?
Het is handig voor je om hier wat cognitieve uitleg over te krijgen zodat je inzicht krijgt (hihi).
Omdat je nu volwassen bent kan dit inzicht je helpen om die hardnekkige cirkels gedeeltelijk te doorbreken, maar voor een groter deel zal je er op de langere termijn niet veel mee opschieten.
Dat komt omdat je zowel ongeconditioneerde als geconditioneerde (communicatieve) gedragingen in reactie op elkaar hebt. Dat betekent simpelweg dat veel gevoelsuitingen in de negatieve communicatiecirkel ongepland, onbewust en ongewild zijn.
Aha, lekker makkelijk hoor ik je al zeggen. Nou nee dus, want met ‘zo is het nou eenmaal’ of ‘zo ben ik nou eenmaal’ kom je niet weg. Je hebt namelijk wel degelijk een keuze in bewust worden en herconditionering.
Conditionering
Hoe je gevoelsleven en de manier waarop je met anderen omgaat (houding en normen) zich ontwikkelen, komen in 1e instantie tot stand door:
- Klassieke conditionering: je leert emotionele betekenissen te geven aan situaties.
- Operante conditionering: je leert gedragingen door de effecten die deze gedragingen met zich meebrengen.
Zowel klassieke als operante conditionering belemmert het doorbreken van negatieve patronen.
Wat is straffende communicatie?
Voor we kijken hoe conditionering werkt, moeten we eerst bepalen wat straffende communicatie is.
Straffende communicatie is iedere situatie die bij jou een schrikreactie oproept. Bepaalde gedragingen of zinnen kunnen jou zodanig triggeren, dat je boos wordt of dichtklapt. Daar zit meestal een of andere schrikreactie onder.
Waar je van schrikt en hoe sterk je schrikt, is afhankelijk van jouw pijnplekken en hoe jij geconditioneerd bent én wordt. Dat is heel persoonlijk en in de relatie hangt het linea recta samen met je hechtingssysteem.
Hoe sterker je de bedreiging van jullie band ervaart, hoe groter je schrikreactie. Het ingewikkelde is dat jouw partner jouw schrikreactie ook weer als straffende communicatie kan opvatten. Vooral als je allebei je schrikreactie ongewild verstopt onder vechten, verstijven of vluchten.
Er zijn heel wat subtiele en minder subtiele vormen die je als straffende communicatie kunt ervaren, zoals:
- Tegenspraak
- Kritiek
- Boosheid
- Ontkenningen
- Schreeuwen
- Relativeren
- Oplossingen
- Verontwaardiging
- Negeren
Je kunt bijvoorbeeld nog zo goed de feedbackregels op kritiek kennen, dat helpt niet om die ‘straffende’ communicatiecirkels te voorkomen. Of het helpt maar tijdelijk.
Klassieke conditionering
Welke emotionele betekenis je geeft aan jullie communicatie is een psychologisch leerproces dat klassieke conditionering heet. Een gevoelsreactie die door een bepaalde gebeurtenis wordt opgeroepen, wordt gekoppeld aan een andere gebeurtenis.
Conditioneren betekent dat dit proces automatisch en onbewust verloopt.
Je hebt hier te maken met 4 factoren:
- De ongeconditioneerde stimulus is de gebeurtenis of situatie die een automatische reactie of reflex oproept.
- De ongeconditioneerde respons is die automatische reactie: de gevoelsmatige reflex.
- De geconditioneerde stimulus is de andere gebeurtenis of situatie waaraan de ongeconditioneerde stimulus gekoppeld is.
- De geconditioneerde respons is dezelfde reflexmatige gevoelsuiting als de ongeconditioneerde respons, alleen vertoon je die nu ook op die nieuwe, andere gebeurtenis (de geconditioneerde stimulus).
Eenvoudig voorbeeld
Superbekend zijn de honden van Pavlov. Hij ontdekte bij toeval dat honden al begonnen te kwijlen bij het zien van een leeg voedselbakje. Door het voedselgeven te combineren met een belletje vooraf, begonnen de honden na enige tijd ook al te kwijlen als ze het belletje hoorden terwijl ze geen voedsel kregen.
Bij mensen werkt het net zo. Dat bleek bijvoorbeeld bij baby’s die schrikken van een hard geluid. Door diverse keren heel kort voor het harde geluid een beertje te laten zien, schrokken baby’s uiteindelijk alleen al van het zien van het beertje.
- De ongeconditioneerde situaties zijn: de voedselbak en respectievelijk het harde geluid.
- De ongeconditioneerde reflexen zijn: het kwijlen en respectievelijk de schrikreactie.
- De geconditioneerde situaties zijn: het belletje en respectievelijk het beertje.
- De geconditioneerde reflexen zijn: het kwijlen door het horen van een belletje en respectievelijk het schrikken door het zien van een beertje.
Voorbeeld straffende communicatie
Er zijn partners die een boze uitval van hun partner moeilijk verdragen. Een frequente boze uitval op een bepaalde actie van jou roept bij jou dan een schrikreactie op. Zodat je uiteindelijk in alle contexten die innerlijke schrikreactie voelt bij een boos uitvallende partner.
Of dat je bij allerlei vergelijkbare acties al bij voorbaat die innerlijke schrikreactie ervaart. Dit herken je misschien wanneer je een hele discussie erover krijgt dat het in deze situatie toch echt heel anders was.
- De ongeconditioneerde situatie is bijvoorbeeld dat je zonder afstemming later thuis bent dan verwacht en een boze partner aantreft (omdat je bijvoorbeeld bent gaan sporten of borrelen).
- De ongeconditioneerde reactie is jouw schrikreactie in de vorm van bijvoorbeeld verontwaardigde zelfverdediging.
- De geconditioneerde situatie is het sporten of borrelen (of iets ander leuks dat je voor jezelf doet).
- De geconditioneerde reactie is dat je al bij voorbaat ‘schrik’ hebt als je iets leuks voor jezelf wilt doen. Want je partner wordt vast weer boos.
Rondom communicatief gedrag is het een stuk ingewikkelder omdat de verbanden vaak onduidelijk zijn en omdat er niet altijd zichtbare reflexen te zien zijn.
In het voorbeeld hierboven is je partner bijvoorbeeld boos om de situatie dat hij of zij in onzekerheid verkeert wanneer je thuiskomt en hoeveel prioriteit je aan hem of haar geeft.
Terwijl jij nu misschien denkt en geconditioneerd bent dat je nooit iets leuks voor jezelf mag doen en vervolgens al bij voorbaat niet overlegt uit ‘angst’ voor boosheid. En zie hoe er een zichzelf herhalende patrooncirkel ontstaat…
Operante conditionering
En om het nog complexer te maken: je komt met dergelijke straffende communicatiecirkels ook nog op het terrein van de operante conditionering.
Daarbij worden nieuwe gedragingen geleerd op grond van de effecten die deze gedragingen met zich meebrengen. In negatieve communicatiecirkels zijn hier heel wat dubbele bodems en onbedoelde effecten.
Dat deel lees je in het volgende blogartikel samen met de conclusies over ‘straffende’ communicatie in het kader van conditionering en hoe je dit kunt ombuigen.