Wat is het lastig hè als je niet zoveel voelt terwijl je partner dat wel van je vraagt. Het kunnen delen van je gevoelens is, helaas voor jou, nog altijd een doorslaggevende factor om diepgang in je relatie te krijgen.
En diepgang betekent voor veel partners dat zij zich dan pas emotioneel verbonden voelen. Je openstellen voor deze emotionele diepgang is overigens niet alleen maar leuk:
- Ja, je krijgt vast ook kritiek.
- Ja, je krijgt ook vast te horen hoe jij je partner pijn doet.
- En ja, je zult soms ongetwijfeld tekortschieten in de ogen van jouw partner.
En daar zit precies de angel voor velen om zich af te sluiten. Of niet meer te willen investeren in de relatie. Je kunt jouw partner zelfs op afstand zetten omdat je jouw eigen pijn hierom onverdraaglijk vindt.
In een relatief lichte vorm kennen we allemaal wel deze afweermechanismen om de pijn van kritiek of niet vervulde verwachtingen te voorkomen:
- Slim van onderwerp veranderen als het moeilijk dreigt te worden.
- Relativeren met zinnen als: het valt wel mee, ik mag niet klagen, het komt wel goed.
- Jouw partner het etiket zeurkous, moeilijk of dominant opplakken, zodat hij of zij het de volgende keer wel zal laten.
- Je preventief afsluiten door gewoon te zeggen dat je geen moeilijke gesprekken wilt.
- Rationaliseren door van een emotioneel probleem een praktisch probleem te maken dat praktisch opgelost kan worden.
In zwaardere vorm liggen er deze 2 afweermechanismen aan ten grondslag:
- Dissociëren
- Splitsen
Hoe hevig jij of je partner dissocieert of splitst is sterk afhankelijk van hoe je opgegroeid bent. Hoe onveiliger thuis de situatie voor jou als kind was, hoe sterker jouw afweergeschut.
Maar als je als volwassene een relatietrauma opdoet kun je deze 2 sterke afweermechanismen net zo goed ontwikkelen. Ik licht beide vormen toe waarbij je de thuissituatie van zowel nu als vroeger voor ogen kunt nemen.
Dissociëren
In de negatieve communicatiecirkel is dit de terugtrekkende beweging van verstijven, bevriezen of verstenen. Je schakelt je gevoel uit om te kunnen overleven. Je herkent dissociatie bij jezelf als je dit ervaart:
- Alles door een grote mist zien.
- Niet meer kunnen denken en voelen.
- In een soort trance of hypnotische toestand komen.
- Vervreemding alsof je buiten de wereld staat.
- Je een toeschouwer voelen die overal naar kijkt maar er niets bij voelt.
Voor partners die vechten of vluchten bij gevaar is het vaak onbegrijpelijk dat je geen actie onderneemt. Toch zijn er mensen die zich ongepland voor ‘dood’ houden. Grote kans dat dit geconditioneerd is.
Dissociëren ontstaat als je veelvuldig in een situatie verkeert waarin je niet kan wegrennen (vluchten) of jezelf verdedigen (vechten). Als gevangene van die situatie moet je dan iets anders doen om te overleven: je gevoelens uitschakelen.
Dat kan gebeuren wanneer je als kind verwaarloosd of mishandeld werd terwijl je toch afhankelijk was van jouw almachtige ouder(s). En hetzelfde kan gebeuren in een volwassen relatie.
In je relatie kun je je ook een soort gevangene voelen: aan de ene kant wil je jouw partner niet verliezen, aan de andere kant wil je jezelf zijn ook al kwets je daar je partner mee.
Zie daar het dilemma tussen diepgang en kritiek waar ik dit artikel mee begon. Wanneer je (van jezelf) niet mag vechten met jouw partner en niet mag weglopen van jouw partner, dan kun je dissociëren in de vorm van:
- Gevoelloosheid
- Verstening
- Passiviteit
Wanneer je zelf structureel of incidenteel in een gevoelloze periode zit, is het ook moeilijk om liefde en genot te voelen. In zo’n periode kun je een groot gevoel van zinloosheid en vreugdeloosheid ervaren.
Splitsen
Dit is het psychologische mechanisme dat we bij grote verwarring over tegenstrijdigheden zaken gaan splitsen die eigenlijk bij elkaar horen. Dit doen we om de verwarring op te lossen zodat we weer overzicht en controle krijgen. Weer gewoon kunnen leven dus.
Voor een klein kind is bijvoorbeeld niet te bevatten dat papa of mama het ene moment heel zorgzaam is en het andere moment helemaal niet. Helemaal niet in de vorm van woede, geweld, misbruik of negeren bijvoorbeeld.
Een kind kan die 2 beelden niet verenigen en gaat de eigenschappen goed en slecht splitsen over de 2 ouders. Vader is bijvoorbeeld de bruut die vooral slecht is en moeder is als zielig slachtoffer vooral goed. Zo herstel je als kind weer een evenwichtig beeld en weet je waar je aan toe bent.
Dit splitsen van eigenschappen kun je in je latere leven op allerlei manieren doorzetten. Je herkent het wanneer jij of je partner erg in tegenstellingen denkt zoals:
- Alle mannen zijn ‘slecht’ en alle vrouwen zijn ‘heilig’, of andersom.
- Jij bent waardeloos en jouw partner is geweldig, of andersom.
- Jij of jouw partner doet altijd … of nooit … (zwart-wit-denken).
- Jij bent vooral emotioneel en jouw partner is vooral rationeel, of andersom.
Met het laatste bolletje komen we weer uit bij de gevoelloosheid. Onveilig gehechte partners die om te overleven veel moeite moesten doen om niets te voelen, kunnen ogenschijnlijk emotieloos heftige gebeurtenissen vertellen of aanzien.
In de negatieve communicatiecirkel kan het zelfs zo zijn dat hoe heftiger de ene partner communiceert, hoe gevoellozer de andere partner communiceert als zelfbeschermend tegenwicht. En zo versterk je elkaars emotionaliteit of gevoelloosheid.
Misverstanden
Op deze plek wil ik 3 misverstanden noemen die er in dit kader voor kunnen zorgen dat je minder verbondenheid ervaart.
Misverstand 1: gevoelloosheid voor onverschilligheid aanzien
Wanneer je denkt dat het jouw partner niets doet dat jij verdriet hebt, bedenk dan dat je partner zich mogelijk ongewild en onbewust afschermt. Een onveilige hechting en het splitsen van gevoel en verstand worden zichtbaar in een gevoelloze houding.
Een valkuil van veel partners is dat ze hun verdriet dan nog heftiger of stelliger gaan uiten. Het doel is om serieus genomen worden, gezien te worden. Maar helaas werkt dat juist averechts.
Misverstand 2: denken dat het aan jou ligt als je partner jou op afstand zet
Je zou algauw kunnen denken dat het aan jou ligt als jouw partner je wegduwt. Grote kans zelfs dat je partner dat ook letterlijk zegt: dit komt omdat jij zus of zo doet.
Maar bedenk ook hier dat er zowat altijd een pijnlijke onderstroom is. Je partner kan zijn of haar eigen pijn of ontkrachting van het (positieve) zelfbeeld bijvoorbeeld niet aan. Jouw commentaar tast dat zelfbeeld aan, dus dat moet ontkend of vermeden worden…
Misverstand 3: aan hart of hoofd meer waarde toekennen
In intieme relaties kan de splitsing ultiem zijn door de ene partner de drager van het gevoel te maken en de andere partner de drager van de ratio. Je kunt elkaar zo zelfs in evenwicht houden door er bijvoorbeeld van te maken dat je elkaar als team zo goed aanvult.
Je moet de waarheid soms dus wel wat geweld aandoen om een positief zelfbeeld van het wij in stand te houden. Maar in het ongunstigste scenario krijg je relatieproblemen als de kloof te groot is.
Hoe je het ook wendt of keert, echt gezond is de splitsing tussen hart en hoofd niet. Evenwichtige en veilig gehechte mensen functioneren het beste als zij zaken bij elkaar houden die bij elkaar horen.
Integreren
Wat doe je er nu aan om die gevoelloosheid op te heffen? Uiteraard is dit een heel proces dat er voor ieder koppel anders uit ziet. Een heel belangrijke stap is in ieder geval dat je leert te integreren.
Ik noem dat graag het en-en denken in plaats van het of-of-denken. Als je alle beelden van jezelf, van jouw partner en van jullie relatie weet te integreren dan kun je alles weer meer als een geheel gaan zien.
Het kan allemaal samen bestaan en helemaal oké zijn:
- Jouw boze partner en jouw zorgzame partner in dezelfde jij.
- Jouw schaduwzijde en jouw zonnige zijde in dezelfde ik.
- Jullie ideale relatie en jullie worstelingen in dezelfde wij.